Een sierlijk sprookje. Sylph Barrett en haar zinderende droomkunst

9 november 2018 Dorian

Een sierlijk sprookje

Sylph Barrett en haar zinderende droomkunst

De Leidse kunstenares Sylph Barrett lijkt weggelopen uit een film van Tim Burton.^[1] Ze oogt zo etherisch dat de neiging moet worden onderdrukt om te kijken of haar schoenen wel met lood zijn verzwaard om te voorkomen dat ze in de wolken verdwijnt.^[2]

Er was eens een meisje op de kleuterschool dat niet van de tekentafel viel te weerhouden, is derhalve een passende zin om dit artikel mee te beginnen. De juf probeerde me weleens naar andere tafeltjes te loodsen, maar dat liet ik niet gebeuren. Dat de nog (af en toe) naar de naam Sylvia Borreman luisterende latere artieste een kunstzinnige opleiding zou gaan volgen, zal destijds niemand hebben verbaasd.[3]

Kunst en literatuur

Tijdens haar studies aan die Haagse academies werden Delvaux, Dali en Margritte haar lievelingsschilders.[4] Mondriaan wil ik ook nog noemen, met name zijn schilderij Evolutie.[5] Algemener gesproken ontwikkelde ze een zwak voor het symbolisme, expressionisme en magisch realisme.[6]

Het is opvallend dat een aantal Leidse kunstenaars met de sticker magisch-realist kan worden beplakt, zoals Theo Lohman, Fred Hansen en Willem Breddels.[7] Vanzelfsprekend past Sylph Barrett ook in dit illustere rijtje!

Gedurende haar kunstonderricht nam Barrett tevens de tijd om zich te verdiepen in literatuur. Ze raakte verslingerd aan Nederlandse auteurs zoals Van Eeden, Adema van Scheltema en Gorter.[8]

Engelse schrijvers als Dickens, Austen en Carroll stalen echter haar hart.[9] Die literatuur raakte me. Ik had op jonge leeftijd al iets met Engeland gekregen. Als pubertje wist ik zeker dat ik er naartoe zou gaan. En Londen was mijn stad!

Londen

Na haar studies in Nederland vertrok Barrett naar Londen. Aldaar deed ze een vervolgopleiding aan de Heatherley School of Fine Art. Aan deze beroemde kunstacademie studeerden onder meer Burne-Jones, Rossetti en Millais.[10]

Ik ben verzot op het werk van Rackham die ik tijdens mijn opleiding in Engeland begon te bestuderen.^[11] Deze kunstenaar verzorgde in het begin van de twintigste eeuw onder meer de illustraties voor een heruitgave van Alice’s adventures in wonderland.

Ik heb iets met de eerste decades van de twintigste eeuw, met name de roaring twenties.^[12] Was er maar een tijdmachine waarmee ik even terug kon gaan naar die tijd. Wat zou het mooi zijn al die kunstenaars te kunnen spreken en aan het werk te zien!

The roaring twenties

Barrett ontwikkelde in die tijd een fascinatie voor kleding.[13] Ik werd zo nu en dan voor Fancy dress parties uitgenodigd. Ik hield ervan om op die feesten in Charleston stijl te verschijnen.

In de Engelse hoofdstad werd ze al gauw een vaste bezoeker van The Marquee.[14] In deze legendarische muziekclub debuteerde niemand minder dan David Bowie! Tegen het eind van de jaren zeventig werd deze club de bakermat voor new-wave en punk.

Ik heb daar ook een tijdje gewerkt. Het was de gemakkelijkste baan die ik ooit heb gehad. Ik moest er alleen op letten dat niemand stiekem naar binnen glipte.

Ik heb er The Lovin’ Spoonfull en The Cure regelmatig zien optreden. Later heb ik daar ook mijn man ontmoet.[15] Met haar grote liefde zou ze uiteindelijk terugkeren naar Leiden.

Barrett probeerde destijds ook al aan animatiefilms mee te werken. In Londen ging ik vaak langs studio’s, waar de animatiefilms nog met de hand werden gemaakt. Het was dikwijls zonder resultaat, maar ik gaf de moed niet op. Dat haar doorzettingsvermogen tenslotte toch vruchten zou afwerpen, zal blijken tegen het eind van dit artikel.

Terug in Leiden

In Leiden ging Barrett snel op zoek naar een werkruimte. Ik leerde gelukkig Fred Hansen kennen en in zijn atelier mocht ik schilderen.[16] Toen ik op zijn atelier werkzaam was, maakte hij grote werken, vaak in pastelachtige kleuren. Surrealistisch en meestal heel spiritueel.

Volgens Barrett schilderden ze af en toe ook samen, vaak op muziek van de Carmina Burana.[17] Hij werkte soms nachtenlang door, alsof hij in trance was. Ik hou vooral van zijn meditatieve schilderijen. Die zijn van grote invloed geweest op mijn eigen ontwikkeling.

Beweging en kleur kenmerken het werk van Barrett. Ik hou erg van paars, zeegroen en blauw. Deze kleuren zie je geregeld terug in mijn schilderijen. Ik begin te werken zonder een vastomlijnd beeld. Ik wil er ook niet veel over nadenken. Het gebeurt terwijl ik schilder. Als mijn schilderijen worden begrepen is dat mooi, maar niet belangrijk.

Het belang van Egyptische en Japanse kunst in haar werk onderstreept ze. Ik heb geruime tijd prenten gemaakt naar Japans voorbeeld en misschien ga ik dit weer doen.

Als kind ging ze graag naar De Lakenhal om Het laatste oordeel van Lucas van Leyden te bewonderen. Leny Noyen is een Leidse kunstenares uit de huidige tijd waarvoor ze veel lof heeft.[18] Ik hou van haar portretten en haar menselijke figuren. Ook over de gebroeders Donker steekt ze de loftrompet.[19] Ik heb Gijs en zijn twee broers ooit samen zien schilderen in De Lakenhal. Dat was geweldig!

Animatiefilms

Naast schilderen en het illustreren van boeken heeft Barrett haar talenten per slot van rekening toch ook weten te verzilveren in animatiefilms! Zo werkte ze onder meer mee aan Back to the Inkwell van Bijlsma. In deze korte film uit 1992 wordt een tekenfiguurtje tot leven gebracht. Vanzelfsprekend vergt het heel wat inspanningen om dit figuurtje weer terug in de inktpot te krijgen.

Ook aan Dada (1994) van Kroon leverde Barrett een artistieke bijdrage. Dit geldt eveneens voor Holy smoke (2000) van de in Rennes geboren Renault.[20]

Animatiefilms uit de jaren dertig vind ik nog steeds heel mooi, zoals Betty Boop en Popeye. Maar ook Disneys Sneeuwwitje en de zeven dwergen blijf ik bijzonder vinden. Daarna liet de kunstenares met een glimlachje weten dat ze ook met plezier kijkt naar hedendaagse animaties als Wallace & Gromit en Shaun het schaap.[21]

Neo-realistische klassiekers en film noir

In haar persoonlijk leven zegt Barrett toch vooral een voorkeur te hebben voor neo-realistische films zoals Ladri di byciclette en La Strada.[22] Verder hou ik erg van film noir. The big sleep is een lievelingsfilm van me.[23] Maar ik ben geen femme fatale. Dat ben ik ook nooit geweest, voegde Barrett er vreemd gehaast aan toe.

In deze door Hawks gemaakte klassieker uit 1946 zijn Bacall en Bogart elkaars tegenspelers, waarbij Bacall de rol vervult van een uiterst verleidelijke vrouw. Een jaar tevoren was de actrice op 21-jarige leeftijd in het huwelijk getreden met filmicoon Bogart. Vervolgens groeiden ze uit tot het onbetwistbare sterrenechtpaar van de Verenigde Staten.

The big sleep werd vanaf het begin gekritiseerd vanwege het nogal onbegrijpelijk verhaal, zoals ook de regisseur en de scriptschrijvers zelf beaamden.[24]

De fameuze Amerikaanse filmcriticus Crowther omschreef Bacall in deze film bovendien als een dangerous looking female. Na dit bangelijk gejammer verzuchtte hij: she generates pressure.[25] En om zijn smart in de stijl van Schopenhauer te voltooien: het ergste moet nog komen![26]

Sprookjesbos en dansende elfjes

Momenteel werkt Barrett voor het Amsterdamse Eye Filmmuseum. Ik voer daar stills in en verwerk de persoonlijke correspondentie van belangrijke filmregisseurs. Natuurlijk is het boeiend om de handgeschreven brieven van Haanstra, Verhoeven en Rademakers te lezen, of de familiekiekjes van De la Parra te zien.[27]

Barrett benadrukt tevens de invloed van de natuur op haar werk. Het fijne is dat ik al in de vroege ochtend naar het museum ga. Om half zeven zit ik in de trein en geniet onderweg van de oranje en blauw-gele luchten. En soms hangt er mist boven het water en de weilanden. Dit natuurfenomeen dreef haar tot het maken van Magic wood with dancing fairies.[28]

Soms wordt op een erg grappige manier aan mij gevraagd of ik in een sprookjesbos woon. Ik hou van sprookjes. Ze inspireren me tot op de dag van vandaag. Ik genoot als kind al van werelden vol elven.

Het is geenszins mijn bedoeling mensen uit hun droom te halen. Want het is evident dat Barrett kleur en magie geeft aan kunst en leven. Niettemin leeft ze gewoon in Leiden!

Noten

[1] Weetjes over Barrett staan op http://www.deleidschemondialen.nl/leden/sylvia-sylph-barrett/; http://galeriecafeleidselente.nl/galerie/ http://galeriebeeldschoon.nl/de%20kunstenaars/sylph.html.

[2] Zie Miss Peregrine’s home for peculiar children. Burton 2016. https://nl.wikipedia.org/wiki/Miss_Peregrine%27s_Home_for_Peculiar_Children.

[3] Op 16-jarige leeftijd begon zij lessen te volgen in tekenen en schilderen. Jan Sierhuis en Nol Kroes waren onder meer haar docenten aan de Vrije Academie in Den Haag. Daarna volgde een 5-jarige studie aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten, eveneens in Den Haag.

[4] https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Delvaux; https://nl.wikipedia.org/wiki/Salvador_Dal%C3%AD;

https://nl.wikipedia.org/wiki/Ren%C3%A9_Magritte.

[5] https://www.gemeentemuseum.nl/nl/collectie/evolutie;

https://historiek.net/de-amsterdamse-jaren-van-piet-mondriaan/22991/;

https://www.artsalonholland.nl/grote-meesters-kunstgeschiedenis/piet-mondriaan;

https://kunstvensters.com/2015/03/08/mondriaan-had-vaker-moeten-verhuizen/.

[6] https://nl.wikipedia.org/wiki/Expressionisme; https://nl.wikipedia.org/wiki/Symbolisme; https://nl.wikipedia.org/wiki/Magisch_realisme; https://nl.wikipedia.org/wiki/Magisch_realisme_(literatuur).

[7] Theo Lohman is in het bijzonder bekend is door zijn weergave van het afgebrande Leidse stadhuis. Zie: https://rkd.nl/nl/explore/artists/50631; https://www.kunstgalerie-arnold.nl/artist.asp?GroupID=532; Fred Hansen. Zie: https://leiden.courant.nu/issue/LD/1995-09-25/edition/0/page/11; https://kunstgaleriedebleyenhoeve.nl/Le-Marquis-Fred-Hansen; Willem Breddels. Zie: https://sleutelstad.nl/2007/03/24/leidse-kunstschilder-willem-breddels-vakman-en-filmster/.

In 2011 is een aantrekkelijke roman verschenen die deels in Leiden speelt, getiteld De denker en de droomster. Dit door Jongsma geschreven verhaal heeft overduidelijk magisch realistische kenmerken en bovendien wordt er heel wat af gedroomd! Een grapje uit dit verhaal wil ik de lezeres niet onthouden. “Je kent misschien wel het grapje waarbij de aarde tegen een andere planeet zegt: “Ik heb last van homo sapiens”, waarop die antwoordt: “Dat gaat vanzelf weer over.” Uit De denker en de droomster (Amsterdam 2011), pagina 101.

[8] https://nl.wikipedia.org/wiki/Frederik_van_Eeden_(schrijver); https://nl.wikipedia.org/wiki/Carel_Steven_Adama_van_Scheltema_(dichter); https://nl.wikipedia.org/wiki/Herman_Gorter; https://www.poezieverrijkt.nl/dichters/herman-gorter/. Gorter wist zijn socialistische gedachtengoed moeiteloos te verenigen met een huwelijk waarbij deze mannetjesputter er vele jaren twee minnaressen op na hield, om maar weer eens aan te geven dat leven en leer zelden hand in hand gaan.

[9] https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Dickens; https://nl.wikipedia.org/wiki/Lewis_Carroll; https://nl.wikipedia.org/wiki/Jane_Austen.

[10] https://www.artbiogs.co.uk/2/schools/heatherleys-school-fine-art; https://en.wikipedia.org/wiki/Heatherley_School_of_Fine_Art; https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Burne-Jones; https://nl.wikipedia.org/wiki/Dante_Gabriel_Rossetti; https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Everett_Millais.

[11] https://en.wikipedia.org/wiki/Arthur_Rackham.

[12] https://en.wikipedia.org/wiki/Roaring_Twenties.

[13] Myself with my own clothing. Deze kleding werd tentoongesteld op de tentoonstelling “Sixties” Tropen Museum Amsterdam 2015-2016.

[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Marquee_Club.

[15] Conn Barrett! Behalve door zijn luitspel is hij ook enigszins bekend door zijn inventarisaties en foto’s van zandhagedissen in de Katwijkse duinen.

[16] https://leiden.courant.nu/issue/LD/1995-09-25/edition/0/page/11; https://kunstgaleriedebleyenhoeve.nl/Le-Marquis-Fred-Hansen#filter:de7f61b5ec5b603226e2a520ac4f8905; https://modernekunst.nl/product-categorie/kunstenaar/le-marquis-hansen/;

[17] https://nl.wikipedia.org/wiki/Carmina_Burana_(Orff).

[18] https://sleutelstad.nl/2013/02/24/veelzijdig-werk-van-leny-noyen-bij-ars/; http://www.denoyenseschool.nl/.

[19] https://nl.wikipedia.org/wiki/Aad_Donker; https://nl.wikipedia.org/wiki/Gijs_Donker; https://nl.wikipedia.org/wiki/Justus_Donker; https://www.trouw.nl/home/het-was-donker-in-het-paradijs~a88fcbbe/.

[20] https://wiki.beeldengeluid.nl/index.php/Back_to_the_Inkwell; https://rkd.nl/nl/explore/artists/8335; https://www.filmaffinity.com/en/film543658.html; https://www.imdb.com/title/tt0112773/; https://iffr.com/nl/personen/piet-kroon; https://www.lambiek.net/artists/k/kroon_piet.htm; https://fr.wikipedia.org/wiki/Piet_Kroon; https://www.imdb.com/name/nm0472248/bio; https://www.filmfestival.nl/en/archive/holy-smoke/; https://nl.wikipedia.org/wiki/Monique_Renault.