De slaoliestijl, decadente illustratoren en de bekentenissen van een Leids model
De slaoliestijl, decadente illustratoren en de bekentenissen van een Leids model
Het is de enige kunstuiting die de krul tot sacrament verhief. Schoonheid werd een wedloop van een aantal gebogen lijnen. Deze kunststroming staat onder meer bekend als jugendstil en art nouveau.[1]
In de Lage Landen wordt ook de term slaoliestijl veelvuldig benut. In 1894 maakte Jan Toorop, in opdracht van een Delftse oliefabriek, een promotieposter. De term slaoliestijl raakte nadien snel in zwang.[2]
Hierbij laat ik het, want ik wil de grens over. De drang om twee Engelstalige illustratoren, die als apostelen de decadentie dienden, te bespreken kan ik namelijk niet langer bedwingen.[3]
Om nu de gedachte te voorkomen dat in dit artikel de samenhang totaal ontbreekt, voeg ik er gauw aan toe dat beiden tot de parels der jugendstil behoren.
De beeltenissen van de in het Engelse Brighton geboren Aubrey Beardsley bezitten veel golvende lijnen. De inkttekeningen die hij maakte waren (bijna) uitsluitend in zwart wit. Zijn strijd tegen de rechte lijn is evident.[4] Beardsley verluchtigde boeken van Pope, Poe en zijn tijdgenoot Wilde.
Salome is de bijbelse femme fatale die Wilde dreef tot het schrijven van het gelijknamige toneelstuk. De illustraties bij dit treurspel bezorgden de tekenaar wereldfaam.[5]
Beardsley doorbrak de Victoriaanse zelfvoldaanheid. Hij wees op de geestelijke en emotionele armoede die schuilde onder de rijkdommen die driftig werden verzameld.[6]
Van kinds af aan tobde hij met tuberculose. Aan deze ziekte is hij in 1898 op vijfentwintigjarige leeftijd uiteindelijk ook bezweken. Hij stierf in de armen van de kerk valt te lezen in een aan hem gewijd overzichtswerk.[7]
Geruchten over zijn homoseksuele geaardheid waren er alom. Ook deed het verhaal de ronde dat hij een stormachtige verhouding had met zijn oudere zus Mabel, die als actrice door het leven ging. Dat zij voor hem als naaktmodel poseerde, is zo goed als zeker.
Desalniettemin werd Beardsley ook weleens aseksualiteit toegedicht. Dit laatste heeft hem echter geenszins weerhouden een stel uiterst scabreuze tekeningen te maken.[8]
Majeska was een Amerikaanse kunstenares die ik tot voor kort niet eens van naam kende.[9] Zij verzorgde nochtans de illustraties bij de romans van Daudet, Wilde en Louÿs.[10] De door haar vervaardigde tekeningen voor het legendarische modeblad Vanity fair vallen vooral op door hun verfijndheid.[11]
Ook al kon ik in universiteitsbibliotheken niets over haar vinden, dankzij Google books en Google heb ik toch iets over haar leven weten te achterhalen.
Majeska werd geboren als Henriette Stern. Haar loopbaan begon ze als danseres. Daarna werkte ze als kledingontwerpster voor The Ziegfeld Follies, waar volgens ingewijden de mooiste meisjes van Amerika dansten.[12] In Hollywood moet ze filmregisseur Cecile B. DeMille als decorbouwster hebben bijgestaan.[13]
Een journalist van The Berkeley Daily Gazette schreef in 1936 dat ze sinds een paar jaar als binnenhuisarchitecte werkzaam was. Het heeft er alle schijn van dat ze voor elk nieuw beroep een andere naam aannam.[14]
Als illustratrice had ze een onmiskenbare voorkeur voor erotische gedichten en romans. Zo voorzag ze onder meer Psyche en Drie zusters en hun moeder van Pierre Louÿs van beeltenissen.[15]
Deze in het Belgische Gent geboren sensuele schrijver trouwde twee keer, maar zijn huwelijken weerhielden hem niet van talloze avontuurtjes.[16] Na zijn dood liet deze zinnelijke krachtpatser bovendien vierhonderd kilo erotica na.
Zijn streven was om populariteit te mijden en zo immoreel mogelijk te leven. Dit laatste is hem ontegenzeggelijk goed gelukt! [17]
Majeska maakte ook illustraties voor de autobiografie van Isadora Duncan. Deze Amerikaanse balletdanseres en choreografe blonk uit door haar buitengewoon vrijzinnige levensstijl. In haar werk streefde Duncan de bevrijding van het vrouwelijk lichaam na.[18]
Op latere leeftijd tekende en schilderde Majeska vooral in bed. Ook als ze bezoek ontving, ging ze hier mee door.[19] Ze stierf op achtenzestigjarige leeftijd. Majeska was toen getrouwd met Ephraim Adirs en had drie kinderen uit een eerder huwelijk.[20]
De slaoliestijl en de sleutelstad
Den Haag heeft Couperus als pronkjuweel als het om decadente schrijvers gaat. Haarlem kan bogen op Meijsing en Reve zag het levenslicht in Amsterdam.[21] Of Leiden zich mag beroepen op decadente auteurs, weet ik niet. Ik heb dit niet onderzocht en eventuele geruchten hierover hebben me nimmer bereikt.
Evenmin is het mij bekend of Leiden destijds illustratoren heeft gehad die hun werk dompelden in de slaoliestijl, eventueel ter ondersteuning van decadente schrijvers.[22]
Wel weet ik dat in de sleutelstad pop-up model Mischa leeft en streeft. Met haar vervoerend silhouet voorziet ze deze oudste Hollandse studentenstad dagelijks van kleur en fleur.
De oogverblindende blondine heeft veel weg van een ontwerp in art nouveau. Het is echt alsof ze uit een werk van Majeska is gestapt. Zoals de beeltenissen laten zien heeft de Leidse kunstenares Itsme Marks haar er evenwel weer in geholpen!
Tijdens mijn gesprek met het model werd ik overweldigd door het verlangen de femme fatale in relatie tot de slaoliestijl haar als kwestie voor te leggen. Om hiertoe te geraken wilde ik allereerst haar onderdanen en ranke gestalte indirect te berde brengen. De vraag of Venus lange benen had, schotelde ik haar daarom bedachtzaam formulerend voor.[23]
Ik ben juriste, geen femme fatale. Met mijn benen loop ik niet weg; maar wandelen doe ik graag. Voor mij draait het leven veeleer om gerechtigheid. Het leven bestaat niet alleen uit lust en zintuiglijke sensatie. En kunst is trouwens meer dan schoonheid en decoratie!
Onder het genot van een glas wijn werd de dialoog nog een tijdje voortgezet. Ik was in mijn nopjes met het zojuist genoemd citaat. Zo’n cliffhanger had ik zelf nooit weten te verzinnen!
Noten
[1] https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Jugendstil; http://www.kunstbus.nl/design/jugendstil.html; https://en.m.wikipedia.org/wiki/Art_Nouveau.
[2] http://jantoorop.com/biografie/; http://www.cultuurwijzer.nl/oud/i000713.html.
[3] Richard Gilman heeft een boeiend boek geschreven met als titel Decadentie. Een citaat hieruit wil ik de lezeres niet onthouden. Over Des Esseintes schreef Forster: ‘Was hij decadent? Ja, goddank wel. Ja, hier was tenminste weer iemand die de tijd nam om te voelen en te experimenteren met zijn gevoelens, om te proeven en te ruiken en boeken te rangschikken en bloemen in elkaar te zetten, en zelfzuchtig te zijn: zichzelf te zijn. R. Gilman, Decadentie (Amsterdam 1981) pagina 184-185.
[4] https://www.thefreelibrary.com/Beardsley+and+the+art+of+decadence%3B+Aubrey+Beardsley.+By+Matthew…-a060788352; http://www.telegraph.co.uk/culture/art/art-reviews/8129573/Aubrey-Beardsley-and-the-Book-Illustrators-review.html; http://www.wormfood.com/savoy/index.html; https://www.wikiart.org/en/aubrey-beardsley/all-works; http://theartnewspaper.com/comment/reviews/a-sickly-flower-of-decadent-london-on-the-work-of-aubrey-beardsley/.
[5] http://yalebooksblog.co.uk/2016/03/16/aubrey-beardsley-oscar-wilde-and-salome/; http://www.victorianweb.org/art/illustration/beardsley/primorac.html; https://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/salome; http://www.elle.com/culture/movies-tv/a30815/femme-fatal-essay/; http://crimescandalspectacle.academic.wlu.edu/femme-fatale-in-literature/; J. Grossman, Rethinking the Femme Fatale in Film Noir: Ready for her Close-Up (2009) pagina 32.
[6] Osbert Burnett in: R. Gilman, Decadentie (Amsterdam 1981) pagina 147.
[7] A. Symons, The collected drawings of Aubrey Beardsley (New York 1968) pagina VIII. Ofschoon ik de uitdrukking hij stierf in de armen van de kerk prachtig vind, wil ik die toch relativeren. Ik zie de bekering van decadente kunstenaars eerder als een gebaar van excentrieke individualisten die pas tijdens hun ziekbed de collectiviteit omhelsden! Bovendien was deze geste bijna een garantie om als decadent kunstenaar in de geschiedschrijving te worden bijgezet.
Ik weet niet of Huysmans hierin de toon zette, maar hij deed het wel met overgave! Zie: htttp://www.cubra.nl/huysmans/bekering.htm;
Evenals Beardsley bekeerde Toorop zich tot het rooms-katholicisme. https://studio2000.nl/jan-toorop/#.WNZspejvLMJ.
[8] http://www.fontcraft.com/beardsley/abe.html ; https://www.wikiart.org/en/aubrey-beardsley/all-works; http://www.nytimes.com/books/99/02/21/reviews/990221.21vinct.html; http://www.newyorker.com/books/page-turner/the-faith-behind-aubrey-beardsleys-sexually-charged-art.
[9] De index van The romantic agony heb ik nauwgezet nageplozen. Zelfs in deze bijbel der decadenten wordt Majeska niet genoemd! Mario Praz, The romantic agony (Londen 1979).
[10] Zie boven de illustratie van Majeska voor Sappho van Daudet; https://www.bl.uk/collection-items/the-picture-of-dorian-gray-illustrated-by-majeska; zie boven de illustratie van Majeska voor Psyche van Pierre Louÿs.
[11] https://nl.pinterest.com/Antonio71158/fashion-henriette-stern-majeska/; https://nl.pinterest.com/drmworksonpaper/madame-majeska-estate-prints/; zie de illustraties hieronder.
[12] https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Ziegfeld_Follies_(revue).
[13] https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Cecil_B._DeMille.
[14] https://news.google.com/newspapers?nid=1970&dat=19360921&id=yDkyAAAAIBAJ&sjid=XuQFAAAAIBAJ&pg=2469,1792470&hl=nl; http://www.opinionatedlesbian.com/bulletin/opinionatedlesbian/archive/2006/02/14/4172.html. Deze blogger heeft het blijkbaar niet de moeite waard gevonden onderzoek naar Majeska te doen door bijvoorbeeld de krantenarchieven eens goed door te nemen. Haar curieuze theorie dat Majeska Djuna Barnes zou zijn geweest, spreekt overigens erg tot mijn verbeelding.
[15] Zie illustratie hierboven.
[16] https://nl.wikipedia.org/wiki/Pierre_Lou%C3%BFs; https://www.geni.com/people/Pierre-Lou%C3%BFs/6000000021366018156; Bij zijn tweede echtgenote had hij drie kinderen. Zijn weduwe, Aline Steenackers, overleed in 1979.
[17] Nawoord Ed Schilders in: P. Louÿs, Drie zusters en hun moeder (Nieuwegein 1998) pagina 173.
[18] http://isadoraduncan.orchesis-portal.org/index.php/2014-05-22-20-56-24/2012-09-29-14-16-47/majeska; http://www.absofacts2.com/f/data/duncanisadora.htm/hayeksalma.htm;
[19] https://books.google.nl/books?id=6EPgCgAAQBAJ&pg=PT104&lpg=PT104&dq=henriette+stern+majeska&source=bl&ots=kYC8lONoyX&sig=arBojdlwKc6MjRS2Yleo7iLl1rk&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjZp-vi-b7SAhXD7hoKHRHpBWE4FBDoAQgfMAM#v=onepage&q=henriette%20stern%20majeska&f=false.
[20] http://www.drawingdreams.com/ANYSIDMadameMajeska.html.
[21] https://nl.wikipedia.org/wiki/Louis_Couperus; https://nl.wikipedia.org/wiki/Geerten_Meijsing; https://nl.wikipedia.org/wiki/Gerard_Reve.
[22] http://www.rondom1900.nl/Nederland-Leiden.html; http://rond1900.nl/?p=8589: Er zijn diverse Nederlandse illustratoren geweest die tekenden in de stijl van Beardsley, zoals uit bijgevoegd blog blijkt.
[23] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21180366; Tijdens mijn gesprek met het model liet ik om schimmige redenen een vraag naar de armen van de Venus van Milo achterwege. Liefhebbers van dit beeldhouwwerk en 3D technieken kunnen evenwel troost vinden door nu op de volgende link te klikken: http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/news/just-what-was-the-venus-de-milo-doing-with-her-arms-10237376.html.