Femke Bender en de sirenenzang van weemoed en schoonheid

Femke Bender en de sirenenzang van weemoed en schoonheid

Vogel op uitkijk, Femke Bender

Femke Bender en de sirenenzang van weemoed en schoonheid

Ik wil graag mooie dingen maken. En tijdens het schilderen geniet ik met volle teugen van de arbeid zelve. Bedachtzaam een beeld opbouwen is volgens de Leidse kunstenares Femke Bender een uiterst sensuele ervaring.[1]

Bender studeerde aan de Willem de Kooning Academie en specialiseerde zich in vormgeving en illustreren. Dit past het beste bij me. Ik zal namelijk niet zo snel verbaal mijn mening geven. Met mijn illustraties lukt dat veel beter. Bender werkt in opdracht en maakte onder meer affiches voor het Rotterdams filmfestival.

Alphonse Mucha is mijn grote voorbeeld. Hij blijft me verrassen, vooral door zijn kleurgebruik. [2] Deze Tsjechische kunstenaar wordt gerekend tot een der iconen van de Jugendstil. Bloemen en beeldschone vrouwen, soms voorzien van een halo, bevolken zijn artistieke wereld.

Ik vind mijn voormalige studiegenote Denise van Leeuwen trouwens ook erg goed. Haar werk volg ik nauwgezet. Over Van Leeuwen zelf kon ik via Google weinig te weten komen. Wel werd me duidelijk dat ze voor het modetijdschrift Elle illustraties heeft gemaakt.[3]

Geen mens te zien!

Buizerd, Femke Bender

Vogels en bomen sieren Benders schilderijen. Geen mens valt er te zien! De woekering der beschaving wordt zorgvuldig buiten beeld gehouden.

Het boekje Leidse Longen prikkelde mij om een aantal bomen in het Plantsoen te schilderen.[4] Maar mijn portretten van vogels verkopen het besteVeel hiervan is inderdaad verkocht. Dit was ik al nagegaan voor ik haar sprak. Vogels vind ik vaak nogal truttig afgebeeld. Ik schilder ze met een kleurige achtergrond. Daardoor gaat alle aandacht naar het vogeltje uit, lichtte Bender toe.[5]

Bij Jeroen Bosch stonden vogels voor wat in zijn tijd als menselijke ondeugden werden beschouwd. Zo symboliseerde de lepelaar losbandigheid en drankzucht. De prachtig gekuifde hop verbeeldde een dweepzieke volgeling van Venus; een vrouwengek dus.[6]

Wat is een vogel? Een mechaniek, nietwaar.[7] Dit antwoord gaf Leonardo da Vinci op deze door hem zelf gestelde vraag. Wat een wereld van verschil klinkt hierin door, vergeleken met zijn tijdgenoot Bosch!

Een ellenlange, chronologische opsomming van de vogel in de schilderkunst ga ik liever uit de weg. Evenals de onvolprezen misantroop Emil Cioran ben ik immers veeleer een homme de fragment.[8] Wel wil ik nog kwijt dat De ontsnapte vogel van de achttiende-eeuwse Leidse schilder Willem van Mieris door kunstkenners wordt uitgelegd als een verwijzing naar verloren kuisheid.[9] Deze zwaarwichtige problematiek laat ik nu graag achter me. We travel light! 

Onbevlekte landschappen

Aan het meer, Femke Bender

Landschappen trekken me aan als ik melancholisch ben. Ik kan er dan in wegdromen; hoe het leven anders kan, of beter. Ook geeft het me kracht en nieuwe moed voor de toekomst.

In Benders landschapsschilderijen schittert de mens door afwezigheid.[10] Bij Friedrich, Böcklin en Munch valt daarentegen vaak nog een gecultiveerde eenling te zien, verzonken in het uitzicht en gegrepen door bespiegelingen over het bestaan.[11] Eerder genoemde romantici kleurden het landschap echter evenzeer naar hun weemoedige of eenzame gevoelens.[12]

Bij Bender is het landschap ongerept en onbevlekt. Het toont slechts de schoonheid van de natuur. Althans, zo oogt het. Haar landschappen zijn echter niet van deze wereld; ze zijn fictief! Het lijken eerder toneeldecors met een oosters tintje. Dit laatste wordt door Bender beaamd. Ik heb me jarenlang verdiept in de Japanse prentkunst. Grappig dat jij die invloed terugziet in mijn werk.[13]

Ik schilder graag op muziek. White Lies, Maxïmo Park, Editors en Depeche Mode, mijn lievelingsband.[14] Ik val op hun illusieloze, inktzwarte teksten. Ken je Master and servant, Suffer well, Lie to me en Sister of night? Daar valt trouwens ook lekker op te dansen, hoor! 

The Raven is poëzie waar ik vreselijk veel van hou. Ik luister er ook graag naar, gewoon via YouTube. Ik kan er dan helemaal in verdwijnen. In dit gedicht van Edgar Allen Poe wordt een gestorven geliefde betreurd. Volgens Poe is de dood van een prachtige, jonge vrouw een ideaal onderwerp voor dichters. Lenore! Lenore! Darkness there, nothing more. Dit is de metafysische boodschap van deze negentiende-eeuwse schrijver in een notendop.[15]

 

 

Femke Bender 

De femme fatale en de dandy

Na zoveel weemoed en tragiek was de stap naar de film noir en de femme fatale een peulenschil. Niets hoefde ik te forceren! Daar waar de natuur verdwijnt, verschijnt de femme fatale.[16] Dit citaat van Camille Paglia legde ik haar om te beginnen voor. Aangezien ze dit onbeantwoord liet, vroeg ik door.

Op mijn vraag of ik haar als femme fatale mocht inboeken, reageerde ze met een knipoog. Ik weet niet of ik dat ben. Echt, geen idee. Dat laat ik liever aan jou. Haar look van de dag leek enigszins geïnspireerd door de Amerikaanse actrice Jean Harlow, een mythische mannenverslindster.[17] Benders schoonheid dreef mij gaandeweg het gesprek bijkans tot waanzin. Het vergde veel, zo niet alles, van mijn krachten om een beroepshouding te bewaren.

Wat vind je van dandy’s? Op een zo’n zakelijk mogelijke toon doorbrak ik met deze vraag de ontstane stilte. Na een lange, indringende blik stak ze eindelijk van wal. Onlangs heb ik Robert van Raffe’s Zonder filter gelezen.[18] Zijn roman gaat over een man die besluit dandy te worden. Ik ken Robert nog uit de tijd dat ik met hem studeerde aan de Rotterdamse kunstacademie. Eerlijk gezegd heb ik over dandy’s nog geen mening gevormd. Het lijkt me wel een behoorlijk ingewikkelde geestesgesteldheid.

Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat dit laatste een misverstand is, als ik zo terugkijk op mijn eigen leven. De boutades, dubbelzinnigheden en het frivole spel der verhullingen had ik razendsnel onder de knie. Op den duur wist ik ook niet beter. Het grote voordeel was dat ik nauwelijks nog nadacht over mezelf en derhalve veel tijd kon uittrekken voor lust, liefde, muziek, kunst en wetenschap.[19]

Melancholia & de magische hut

De magische hut, Melancholia, Lars von Trier 

Back to Bender! Lars von Trier is een regisseur die me diep heeft geraakt, met name Melancholia. Wat een tragisch verhaal. En wat een wreedheid!

De wreedheid van de natuur wordt in deze film inderdaad fraai verbeeld. Een planeet, niet toevallig Melancholia geheten, ligt op ramkoers met de Aarde.

We leven mee vanuit het perspectief van twee zussen, Justine en Claire. Eerstgenoemde zus is al enige tijd neerslachtig en lijkt zich bijna te verlustigen in de naderende ondergang. Life on earth is evil. Nobody will miss it, houdt ze haar zus, moeder van een zoontje, voor.[20]

Als de botsing met Melancholia onvermijdelijk blijkt, besluit Justine om met haar neefje een magische hut te bouwen, met de bedoeling om angstig lijden van het ventje te voorkomen. Samen met Claire en haar neefje wacht ze in deze hut het einde af.

Deze magische hut zou zomaar de kunst kunnen symboliseren.[21] Volgens Nietzsche is de functie van kunst om niet aan de waarheid ten onder te gaan.[22] Dit is een prachtige zin, maar gezien zijn ontmanteling van het begrip waarheid veel te ingewikkeld om dit in drie trefzekere zinnen te analyseren.

Kunst kan ook worden uitgelegd als een expressie van ons utopisch verlangen.[23] Maar het mag, wat mij betreft, ook worden beschouwd als een autonome wereld, een spel met eigen regels, hoe veranderlijk ook. 

Een verdiept besef van de broosheid van het bestaan zou volgens diverse psychologische onderzoeken bevorderd worden door de kunst.[24] Dat Melancholia de fragiliteit des levens op indrukwekkende wijze laat zien, is onmiskenbaar.

Enjoy the silence van Depeche Mode zal gedurende mijn uitvaart worden gedraaid. Tot mijn verbazing liet Bender dit plotsklaps met een eigenaardig lachje weten, verdwaald in gedachten als ik was. En zo ben ik je voor, sprak ze, want ik merkte aan alles dat je zocht naar een aangrijpend slot.

 

 

 

Vogel tegen bergachtergrond, Femke Bender

 

 

Bomen in blauw, Femke Bender

 

 

 

 

 

Noten

[1] Sinds 2009 zijn schilderijen van Femke Bender geregeld op tentoonstellingen te zien. Recent exposeerde ze nog in de Oude School te Warmond, samen met een aantal andere aan Galerie Beeldschoon verbonden kunstenaars.  

Op de volgende sites valt volop van Benders werk te genieten: http://femkebender.exto.nl; http://www.artolive.nl/kunst/8170-femke-bender; http://galeriebeeldschoon.nl/de%20kunstenaars/femke%20bender.html;.http://www.coroflot.com/fembroosje/portfolio; http://www.pbase.com/aatbender/femke; http://colorsandhappiness.com/.

[2] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Alphonse_Mucha; https://www.glasgowlife.org.uk/museums/kelvingrove/exhibitions/Pages/Alphonse-Mucha-In-Quest-of-Beauty.aspx.

[3] http://denisevanleeuwen.com/portfolio/personal/; https://studioca.wordpress.com/2011/04/06/de-creatieve-wereld-van-denise-van-leeuwen/http://circuspatz.com/storylaboratory/?p=571.

[4] J. van der Ven, Leidse Longen. Over bomen in de stad (Leiden 2008).

[5] Er schijnt in Nederland een ongekende belangstelling voor vogels te zijn ontstaan. Of dit ook de verkoop van Benders vogelschilderijen stimuleert, durf ik niet te zeggen. https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/?bericht=2219; http://www.ad.nl/binnenland/vogels-kijken-is-populair-onder-vrouwen-in-den-haag~adfd3eae/.

[6] http://www.cubra.nl/brabantslandschap/vogelsjeroenbosch.htm.

[7] https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/45184/leonardo-da-vinci-1452-1519.html; https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Leonardo_da_Vinci.

[8] https://lareviewofbooks.org/article/philosopher-failure-emil-ciorans-heights-despair/.

[9] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Willem_van_Mieris; http://www.schilderijen.nu/schilderij/willem-van-mieris/de-ontsnapte-vogel?i=16097.

[10] Ton Lemaire woont al geruime tijd in Frankrijk. Met behoud van zijn Nederlandse uitkering streeft hij daar op vergaande wijze zijn autonomie na met behulp van een moestuin en door bijen te houden. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ton_Lemaire; https://www.vn.nl/ton-lemaire-wij-mensen-zijn-tragische-dieren/; Ton Lemaire, Filosofie van het landschap (Amsterdam 2007) pagina 39.

Lader Bezig met laden...
EAD logo Duurt het te lang?

Opnieuw laden Laad het document opnieuw
| Open Openen in nieuwe tab

[11] https://nl.wikipedia.org/wiki/Caspar_David_Friedrich; http://static.digischool.nl/ckv2/romantiek/friedrich/casper1.htm; https://theculturetrip.com/europe/germany/articles/the-revival-of-the-art-of-caspar-david-friedrich/; https://nl.wikipedia.org/wiki/Arnold_B%C3%B6cklin; https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Het_dodeneiland_(B%C3%B6cklin)#/media/Bestand%3AArnold_B%C3%B6cklin_-_Die_Toteninsel_III_(Alte_Nationalgalerie%2C_Berlin).jpg; https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Edvard_Munch; http://www.19thc-artworldwide.org/autumn09/becoming-edvard-munch-influence-anxiety-and-myth; https://brokenbelievers.com/2014/08/24/the-melancholy-of-edvard-munch/; https://www.moma.org/learn/moma_learning/edvard-munch-melancholy-evening-on-the-shore-1896; http://www.theartstory.org/artist-munch-edvard.htm.

[12] Eric Wilson wijst op de waarde van melancholie, ook in creatief opzicht. Bij de geluksobsessie van veel westerlingen plaatst hij zijn vraagtekens. Zie: http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/interview-eric-g-wilson-51877918/.

[13] https://plato.stanford.edu/entries/japanese-aesthetics/.

[14] https://nl.wikipedia.org/wiki/White_Lies. Een alleraardigste videoclip van deze band staat op: https://youtu.be/8Cn4huIqY8o; https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Max%C3%AFmo_Park; https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Editors; https://nl.wikipedia.org/wiki/Depeche_Mode; Ik ben zo vrij levenslustige lezeressen op het volgende nummer te wijzen: https://youtu.be/DVGyaaibz_4 .

[15] https://en.m.wikipedia.org/wiki/The_Raven; Christopher  Lee op YouTube: https://youtu.be/BefliMlEzZ8; http://www.goodreads.com/quotes/205791-the-death-of-a-beautiful-woman-is-unquestionably-the-most; https://en.m.wikipedia.org/wiki/Romanticism.

Lader Bezig met laden...
EAD logo Duurt het te lang?

Opnieuw laden Laad het document opnieuw
| Open Openen in nieuwe tab

[16] https://www.groene.nl/artikel/draken-van-de-natuur.

[17] http://www.express.co.uk/expressyourself/105389/Misery-of-the-first-blonde-bombshell; http://www.hollywoodsgoldenage.com/actors/jean_harlow.html.

[18] https://www.literairnederland.nl/zonder-filter-robert-van-raffe/; http://teunisbunt.blogspot.nl/2014/03/zonder-filter-robert-van-raffe.html; Voorwaarts, dandy! Met deze aanhef begint een recensie van Zonder filter. In zijn bachelorthesis over het dandyisme noemt Van Raffe een dandy een mens in wording. Ik zelf beschouw me veeleer als een man in verval. Of een man in verwording, als dit de lezeres meer behaagt. Het mooie ervan is wel dat ook dit wijst op dynamiek! 

De dandy neemt niets serieus! Een prachtige zin uit Van Raffe’s proeve van academisch kunnen. Serieus commentaar hierop laat ik achterwege, want ik weet over dit onderwerp te weinig. Ik ben onvoldoende erin geschoold. Wat het dandyisme betreft ben ik veeleer een road scholar. 

Lader Bezig met laden...
EAD logo Duurt het te lang?

Opnieuw laden Laad het document opnieuw
| Open Openen in nieuwe tab

[19] Ook het bespieden van vogels is een groot genoegen! Het spotten van een tapuit is puur genot. Weetjes over dit bijzondere zangvogeltje staan op: 

Lader Bezig met laden...
EAD logo Duurt het te lang?

Opnieuw laden Laad het document opnieuw
| Open Openen in nieuwe tab

[20] https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Lars_von_Trier; http://theretroset.com/lars-von-trier-the-romantic-cynic/; https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Melancholia; http://www.filmkrant.nl/TS_september_2011/7129; https://youtu.be/fcZWZhUozr4 Melancholia Lars von  Trier.

[21] There really is no such thing as art. There are only artists. Deze visie van Gombrich laat ik verder onbesproken; dat is iets voor een proefschrift!  http://arthistorypart1.blogspot.nl/2008/01/there-is-no-such-thing-as-art-there-are.html.

[22] http://aestheticstoday.blogspot.nl/2013/02/comments-on-nietzsches-on-truth-and-lie.html; http://oregonstate.edu/instruct/phl201/modules/Philosophers/Nietzsche/Truth_and_Lie_in_an_Extra-Moral_Sense.htm.

[23] Een interessant artikel over utopische verlangens valt te lezen op: http://www.dbnl.org/tekst/_ras001198401_01/_ras001198401_01_0059.php.

[24] Als dark romantic heb ik zo mijn twijfels. Maar ik wil de lezeres toch enige hoop bieden, hoe utopisch ook.

Reacties zijn gesloten.