De tragiek van filmgodin Dorothea Wieck

De tragiek van filmgodin Dorothea Wieck

 

Gejaagd door de geschiedenis

 De tragiek van filmgodin Dorothea Wieck

 

Mädchen in Uniform is een der fraaiste herfstbloemen uit de Weimarrepubliek.[1] Haar rol als clemente docente in deze film bezorgde Dorothea Wieck op slag wereldfaam.[2] Na het ondertekenen van een contract met Paramount vertrok ze vol verwachtingen naar Hollywood. Daar raakte ze al gauw verstrikt in het web der geschiedenis.

Wieck werd in 1908 geboren in het Zwitserse Davos. Haar moeder was pianiste, haar vader kunstschilder.[3] Ook onder haar voorouders bevinden zich frappant veel kunstenaars.[4]  

Al op zeer jonge leeftijd volgde ze toneellessen bij Max Reinhardt in Berlijn. Als zestienjarige kreeg ze haar eerste contract aangeboden bij een theatergezelschap in Wenen. Daarna werkte ze ook in München en Frankfurt enkele jaren als toneelspeelster. 

In 1926 maakte ze haar filmdebuut in Franz Ostens Die kleine Inge und ihre drei Väter.[5] Een jaar daarna speelde ze in Valencia, een rolprent van de Nederlandse regisseur Jaap Speyer.[6]

Het door Leontine Sagan geregisseerde Mädchen in Uniform (1931) betekende haar internationale doorbraak. In deze klassieker raakt een scholiere (Hertha Thiele) hopeloos verliefd op haar zachtmoedige lerares (Wieck). Hun kus is tot op de dag van vandaag onderwerp van duiding en debat.

Aanvankelijk had Wieck ernstige bezwaren tegen haar rol. In Sagans (eerdere) toneeluitvoering werd het lesbische aspect benadrukt. Froelich maakte het in de film veeleer teder en onbepaalder, liet Wieck tijdens een radio-interview in 1976 weten. De zorgvuldig geschapen meerduidigheid behield het latere lesbische idool derhalve voor deze film![7]

Volgens Thiele konden de actrices absoluut niet met elkaar overweg.[8] De legendarisch geworden zoenscène moest eindeloos worden herhaald. Dat wilde maar niet lukken, aldus Thiele.[9]

Niet eens twee jaar later stonden de heldinnen weer tegenover elkaar, nu in Frank Wisbars film Anna und Elisabeth.[10] In dit drama speelde Wieck een verlamde aristocrate die naar een wonder snakt. Haar hoop richt ze op een ongecultiveerd meisje (Thiele). De film eindigt met de zelfmoord van de edelvrouw. Het acteertalent van Wieck werd in The New York Times uitvoerig geprezen, voor haar tegenspeelster had de recensent daarentegen weinig waardering.

Marlene Dietrich en Dorothea Wieck, 1933.

Hollywood 

Een half jaar na haar bruiloft met de journalist Ernst von der Decken vertrok Wieck naar de Verenigde Staten.[11] Op een beroemde publiciteitsfoto uit die tijd is ze in Hollywood te zien naast haar landgenote Marlene Dietrich.

Wieck had haar akkefietjes met de pers, onder meer omdat ze aan fotografen haar benen niet wilde laten zien. I came here to act in Hollywood and you won’t take pictures of my legs.

It’s just an old American custom, probeerde nog iemand. Why you not take a picture of my face? Is there something the matter with my face? Tegen zoveel retoriek is natuurlijk geen sterveling opgewassen.[12]

Verder vertelde ze tegen journalisten wat van een filmster mag worden verwacht. Ze noemt Johan Sebastiaan Bach haar lievelingscomponist. Ze zegt aan champagne de voorkeur te geven boven wijn. En ze is dol op honden![13] Ook beweert ze dagelijks brieven van tien tot veertig pagina’s aan haar man te schrijven. Of dit laatste een rol speelde bij haar echtscheiding in de herfst van 1935, is lastig te beoordelen.    

Haar eerste klus in Hollywood werd Cradle song.[14] In deze door Mitchell Leisen geregisseerde film was haar de rol van non toebedeeld. Recensenten prezen Wieck min of meer de hemel in vanwege haar acteerprestatie en schoonheid. Een kassucces werd de rolprent allerminst, alle lovende kritieken ten spijt.

Ondertussen had Goebbels ministerie van propaganda een dringende oproep gedaan aan Duitse acteurs om terug te keren naar hun vaderland om daar de filmindustrie op te bouwen. Wieck liet terstond weten hieraan geen gehoor te geven, maar haar contract met Paramount na te leven.[15]

Een aantal weken voor haar (mogelijke) contractverlenging smeekte ze tijdens een interview om fair play, iets dat ook de kop boven het artikel over haar werd.[16] Dit deed ze vanwege aanhoudende geruchten dat ze voor de nazi’s zou spioneren. Desalniettemin bleven deze beschuldigingen de ronde doen.

In Miss Fane’s baby is stolen (1934) vervulde ze wederom de hoofdrol.[17] En ondanks alle lof voor haar acteertalent flopte deze onder regie van Alexander Hall gemaakte film. Na dit echec besloot ze te vertrekken uit de Verenigde Staten. Of die permanente stroom van beschuldigingen hierbij ook een rol speelde, valt geenszins uit te sluiten.

Het Derde Rijk

Dorothea Wieck en Hertha Thiele, 1931.

In juni 1934 arriveerde Wieck in Duitsland dat inmiddels was veranderd in het Derde Rijk. In de pers liet ze direct haar ongenoegen doorschemeren over haar rollen in Hollywood. 

Tevens hekelde ze de haast en eetgewoonten der Amerikanen. Opvallend is haar lof voor de vrijzinnige Mae West die ze de beste actrice van de Verenigde Staten noemt.[18]

In 1935 vertolkte Wieck onder andere een belangrijke rol in Arthur Robinsons Der Student von Prag, naar een roman van Hanns Ewers.[19]

In datzelfde jaar leerde zij Hitler kennen op een receptie van cultuurminister Joseph Goebbels. De vrijgezelle tiran wilde, toen hij haar passeerde, weten of ze Dorothea Wieck was. Na haar bevestiging nodigde hij haar uit om zich bij zijn gezelschap te voegen.

Nadien deed ze af en toe dienst als zijn tafeldame. Naar het schijnt nam de despoot meestal uitgebreid de nadelen van het beroemd zijn met haar door.[20]

Door de afnemende Duitse filmproductie kreeg Wieck steeds minder rollen aangeboden hetgeen haar in geldproblemen bracht. In 1938 diende ze bij Goebbels ministerie van cultuur een verzoek in voor financiële steun. Of dit verzoek werd ingewilligd, heb ik niet onderzocht.  

De Tweede Wereldoorlog

Ook gedurende de Tweede Wereldoorlog bleef Wieck acteren. Zo vertolkte ze onder meer een rol in Viktor de Kowa’s Kopf hoch, Johannes! [21] Deze propagandafilm heeft, evenals Mädchen in Uniform, opvoeding als thema.

Wieck bracht ter bemoediging af en toe een bezoek aan de Duitse troepen, zoals een op 1 februari 1941 gemaakte foto laat zien. Haar vakgenote Marlene Dietrich deed dit enkele jaren later ook, maar dan zingend voor de Amerikaanse manschappen in Europa. 

Door een meedogenloos bombardement van de Amerikanen en Engelsen op Dresden vonden ongeveer 25.000 burgers de dood en meer dan 30.000 raakten gewond. Of hier sprake is geweest van een oorlogsmisdaad, blijft onderwerp van debat.[22]

Ook Wieck was tijdens die helse luchtaanval in Dresden, zeer waarschijnlijk vanwege een toneeloptreden. Hitler’s favorite actress killed in airraid, kopten kranten in de Verenigde Staten.[23]

In Nederlandse dagbladen verschenen in maart 1945 eveneens necrologieën over Wieck, waarbij steevast naar haar rol in Mädchen in Uniform werd verwezen.   

De Bondsrepubliek Duitsland

Dorothea Wieck, Itsme Marks, 2019.

Het tijdschrift Der Spiegel bracht op 1 november 1947 verrassend nieuws. Wieck was tijdens het beruchte bombardement op Dresden niet gestorven, maar gewond geraakt! In de winter van 1948 treedt ze op te Berlijn. En in de lente van datzelfde jaar gaat ze op tournee door West-Duitsland, zo wordt door het blad in het vooruitzicht gesteld.[24]

In het eerder vermelde radio-interview uit 1976 kwam Wieck kortelings terug op de eerste naoorlogse jaren. Ze benutte de juiste woorden, gezien het tijdvak waarin ze toen weer verkeerde. Ik ben bescheidener geworden. Ze vertelt de interviewer ook kritischer in het leven te staan. Er was veel tijd om na te denken. Het waren erge jaren.[25]

Dat ze na de overwinning der geallieerden is gedenazificeerd, ligt voor de hand gelet op haar contacten met Hitler en Goebbels.[26] Bovendien had zij zich ingezet om de Duitse soldaten een hart onder de riem te steken, hetgeen de geallieerden nadien strafbaar hadden gesteld.

Of Wieck lid is geweest van de NSDAP, heb ik niet onderzocht. Over het bombardement op Dresden en de persoonlijke gevolgen voor haar, heeft zij zich nimmer publiekelijk uitgelaten.

In de jaren vijftig speelde Wieck in twee Amerikaanse films. Man on a tightrope van Elia Kazan gaat over de tirannie in het marxistische deel van Europa en de vlucht naar de Bondsrepubliek Duitsland.[27] Douglas Sirks A time to love and a time to die heeft de gruwelen der Tweede Wereldoorlog als onderwerp. Deze bittere film is gebaseerd op een roman van Erich Maria Remarque. [28]

In totaal werkte Wieck mee aan bijna zestig films.[29] Een van haar laatste rollen was in Schachnovelle, naar het boek van Stefan Zweig.[30] In deze film speelde Wieck een gravin. De Nederlandse acteur Rijk de Gooijer deed zich hierin voor als Gestapo-agent.

Ondanks haar vele filmrollen heeft Wieck zich na de Tweede Wereldoorlog vooral toegelegd op toneel. Ze acteerde niet alleen, maar regisseerde ook. Bovendien zwaaide ze van 1961 tot en met 1967 de scepter over een door haar in West-Berlijn opgerichte toneelacademie. Na vijfenveertig jaar speelde ze op het toneel wederom in Mädchen in Uniform, maar nu in de rol van de onbarmhartige directrice!

Tegen het einde der jaren zeventig stopte ze met werken. Over haar leven nadien is nauwelijks iets bekend. Ze bleef (alleen) wonen in de West-Berlijnse kunstkolonie tot haar dood in 1986, drie jaar voor de val van de Muur. 

In de Volkskrant verscheen er een snel geschreven necrologie over haar. Mädchen in Uniform wordt daarbij vlotweg vermeld als zo’n beetje de meest beruchte film over lesbiennes.[31] 

 

 

 

 

 

 

 

Dorothea Wieck, Itsme Marks, 2019.

 

 

 

 

 

 

Dorothea Wieck, Itsme Marks, 2019.

 

 

 

 

 

Noten

[1] https://youtu.be/WnXTHSoOxco;

Zie Dorian d’Oliveira, ‘Mädchen in Uniform. Een speelbal van ideologische toe-eigeningen’, in: Bühne, nummer 11 (september 2019);

https://nl.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4dchen_in_Uniform_(1931).

[2] https://de.wikipedia.org/wiki/Dorothea_Wieck; https://www.imdb.com/name/nm0927236/bio; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd%3A010014088%3Ampeg21%3Aa0207; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd%3A010535041%3Ampeg21%3Aa0081.

[3] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMSAEN01%3A000051738%3Ampeg21%3Aa0061.

[4] Een van haar voorvaderen is muziekpedagoog Friedrich Wieck. Zijn dochter Clara trouwde met Robert Schumann; 

https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMSAEN01%3A000051738%3Ampeg21%3Aa0061.

[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Little_Inge_and_Her_Three_Fathers.

[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Jaap_Speyer.

[7] http://dorothea-wieck.tumblr.com/page/38.

[8] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd%3A010014649%3Ampeg21%3Aa0139.

[9] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd%3A010014649%3Ampeg21%3Aa0139.

[10] https://youtu.be/-XO5sRaCrZs; Dorothea Wieck & Hertha Thiele in ‘Anna und Elisabeth’ op YouTube; https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_and_Elizabeth.

[11] Baron Ernst von der Decken liet in 1932 Ein Sünder fährt in heiliges Land. Rösselsprung durch Palästina publiceren. Acht jaar later verscheen zijn Grosse Welt – kleine Welt: Amerika: auf Schienenstrang und Autobahn durch USA. Hij hertrouwde in 1951. 

https://de.wikipedia.org/wiki/Ernst_von_der_Decken; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMSAEN01%3A000051738%3Ampeg21%3Aa0061.

[12] https://bizarrela.com/2017/01/dorothea-wieck/.

Ook Evelyn Venable vertolkte in deze rolprent een rol. Deze oogverblindende schoonheid had in haar contract laten opnemen dat ze niet voor leg art hoefde te poseren! https://en.wikipedia.org/wiki/Evelyn_Venable.

[13] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMSAEN01%3A000051738%3Ampeg21%3Aa0061.

[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Cradle_Song_(1933_film); https://www.nytimes.com/1933/11/20/archives/dorothea-wieck-sir-guy-standing-and-louise-dresser-in-a-film.html; https://www.nytimes.com/1933/07/02/archives/anna-und-elisabeth-with-dorothea-wieck-and-hertha-thiele-liebelei.html.  

[15] https://www.jta.org/1933/09/25/archive/german-film-actors-on-coast-ignore-nazi-ultimatum-to-return; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd%3A010674560%3Ampeg21%3Aa0359.

[16] https://www.newspapers.com/newspage/457379661/. The San Francisco Examiner, 4  maart 1934.

[17] https://en.wikipedia.org/wiki/Miss_Fane%27s_Baby_Is_Stolen; https://en.wikipedia.org/wiki/Evelyn_Venable;  https://youtu.be/6QN90n8xMKM: Dorothea Wieck in Miss Fane’s baby is stolen.

[18] Mae West gebruikte niet alleen als filmster haar lijf op fabuleuze wijze, maar ook als schrijfster en one-liner fenomeen. My right leg is Thanksgiving. My left leg is Xmas. Come up and see me between the holidays. Zie: http://maewest.blogspot.com/2011/02/mae-west-quotations.html;  https://en.wikipedia.org/wiki/Mae_West.

[19] https://letterboxd.com/film/the-student-of-prague/; http://rarefilm.net/der-student-von-prag-the-student-of-prague-1935-arthur-robison-anton-walbrook-theodor-loos-dorothea-wieck-drama/

[20] https://www.zeit.de/1989/17/koenigsberg-lebt-weiter.

[21] https://de.wikipedia.org/wiki/Kopf_hoch,_Johannes!.

[22] https://nl.wikipedia.org/wiki/Bombardement_op_Dresden; https://www.dw.com/de/1976-interview-mit-dorothea-wieck/a-16271156.  

[23] https://www.nytimes.com/1945/03/13/archives/hitler-favorite-killed-film-actress-dorothea-wieck-dies-in-dresden.html; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMNIOD05%3A000150304%3Ampeg21%3Aa0005.

[24] http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-41123432.html.

[25] https://www.dw.com/de/1976-interview-mit-dorothea-wieck/a-16271156.

[26] https://nl.wikipedia.org/wiki/Denazificatie.

[27] https://en.wikipedia.org/wiki/Man_on_a_Tightrope.

[28] https://en.wikipedia.org/wiki/A_Time_to_Love_and_a_Time_to_Die.

[29] https://wikivisually.com/wiki/Dorothea_Wieck#Personal_life.

[30] https://de.wikipedia.org/wiki/Schachnovelle_(Film).

[31] http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-13519024.html; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ABCDDD%3A010878806%3Ampeg21%3Aa0107.

 

Reacties zijn gesloten.