Brigitte Helm. De filmgodin die liever huisvrouw werd

Brigitte Helm. De filmgodin die liever huisvrouw werd

Brigitte Helm

De filmgodin die liever huisvrouw werd

 

 

Ze werd op slag wereldberoemd door haar dubbelrol in Metropolis, het nu legendarische meesterstuk van Fritz Lang.[1] Vervolgens acteerde ze in ongeveer dertig andere films. Drie daarvan stonden onder regie van Georg Wilhelm Pabst. Deze kameleontische persoonlijkheid wordt, evenals de maker van Metropolis, gerekend tot de cinematische grootheden van de Weimarrepubliek.[2]

 

De Duitse droomfabriek

Brigitte Helm werd in 1906 geboren te Berlijn.[3] Haar vader was een legerofficier uit Pruisen die overleed toen ze nog als kleuter door het leven huppelde.

Ze speelde op haar middelbare school in diverse toneelstukken en blonk daarin ook uit. De poort naar de Duitse droomfabriek werd echter door haar moeder geopend. Die schreef namelijk een enthousiaste brief (aangevuld met foto’s van haar dochter) aan Thea von Harbou, toentertijd de beroemdste scenarist van Duitsland. Bovendien was ze getrouwd met Fritz Lang die als regisseur steeds meer successen begon te boeken.[4]

Dankzij het epistel van haar moeder mocht Helm op piepjonge leeftijd een tienjarig contract tekenen bij filmbedrijf Universum-Film Aktiengesellschaft (UFA).[5] Een jaar later meldde zij zich op de set van Metropolis want Lang had besloten de roman van zijn echtgenote te verfilmen. De maestro zal onmiddellijk haar mogelijkheden hebben beseft en bood haar de dubbelrol aan in zijn fenomenale spektakelstuk.

Het werken met deze regisseur moet haar bar slecht zijn bevallen. Later klaagde Helm dat ze tijdens opnames meermaals dreigde flauw te vallen. Nadien weigerde ze met deze cineast ooit nog een film te maken.[6]

 

Een geketende stervelinge

Brigitte Helm, Sylph Barrett, 2020.

In 1928 speelde ze in maar liefst vijf films. Nog in datzelfde jaar trad ze in het huwelijk met Rudolf Weissbach. Over deze man valt op internet werkelijks niets te achterhalen, op een foto van hem na. Bekend is dat haar huwelijk zes jaar duurde en eindigde in een scheiding. Zeer waarschijnlijk heeft Helm daartoe besloten omdat ze intussen iemand anders had leren kennen.

Vrij snel na haar huwelijkssluiting wilde ze haar contract laten ontbinden. Ze verweet UFA dat ze in onbenullige films moest spelen. Ook van haar rollen als vamp had ze meer dan genoeg. Tot overmaat van ramp was er in een rolprent sprake van onzedelijke taferelen waarmee zij zich geenszins kon verenigen. De rechter ging evenwel niet mee in dit hartverscheurende verhaal en verplichtte Helm tot het nakomen van haar overeenkomst.[7]

In een krantenartikel uit 1931 staat een ogenschijnlijk terloopse verwijzing naar haar rijkdom.[8] Dit gegeven wordt vervolgens benut om haar geringe aantal filmrollen te verklaren. Bij Helm ontbrak de financiële noodzaak om te acteren! Vermoedelijk was ze getrouwd met een zeer welgestelde man. Dit maakt haar luxe leefstijl begrijpelijk, alsmede het bezit van chique (sport)auto’s.

In gesprek met een journalist liet ze ooit weten dat haar filmcarrière haar onverschillig liet. Ik wil liever huisvrouw zijn, kinderen opvoeden en voor mijn man zorgen.[9]

 

Georg Pabst als godinnenmaker

Niet alleen Greta Garbo, Louise Brooks en Leni Riefenstahl schitterden in films van Georg Pabst. Ook Brigitte Helm toonde zich in Abwege (1928) een ware prima donna. In deze rolprent speelt ze een verveelde en gefortuneerde vrouw die haar geluk zoekt buiten haar huwelijk en een affaire begint. Een jaar later vertolkte ze de rol van een blinde dame in Die Liebe der Jeanne Ney. In Die Herrin von Atlantis (1932) liet zij zich als vorstin danig gelden, zeker in visuele zin.

Volgens de Engelse journalist Robert Herring wilde Pabst haar ook de hoofdrol laten vervullen in Die Büchse der Pandora, waarvan de filmopnames in de herfst van 1928 begonnen.[10] Vanwege het feit dat zij niet beschikbaar was, koos de cineast voor de Amerikaanse Louise Brooks.

Brooks geeft in haar Lulu in Hollywood echter een geheel andere lezing.[11] Volgens haar stond Pabst op het punt om een contract te tekenen met Marlene Dietrich.[12] Op grond hiervan zou zij de hoofdrol spelen in Die Büchse der Pandora. Een telefoongesprek tussen Brooks en Pabst verhinderde dit evenwel op het laatste moment. Brooks beweert dat zij zijn eerste keus was. Deze fascinerende actrice koesterde een aperte afkeer van Dietrich. Of dit van invloed is geweest op haar weergave van de werkelijkheid, laat zich lastig vaststellen.[13]

Onder leiding van Hendrik Galeen maakte Helm de rolprent Alraune (1928). Galeen is ontegenzeggelijk de grootmeester van de expressionistische film. Hij regisseerde niet alleen Der Golem (1915), maar ook Nosferatu (1922) en Der Student von Prag (1926).[14]

Helm speelde zowaar ook nog in een musical, Die singende Stadt (1930) geheten. Vier jaar later vertolkte ze de hoofdrol in Die Insel, een door Hans Steinhoff geregisseerde film.[15] De door deze cineast aangesneden thematiek werd uitermate enthousiast ontvangen door de nieuwe machthebbers. Steinhoff stond toen al bekend als een fanatieke sympathisant van het regime. Later groeide hij zelfs uit tot een van de belangrijkste propagandisten van het nazistische gedachtengoed.

In 1935 maakte Helm haar laatste film. Het scenario ervan werd geschreven door Thea von Harbou die zich baseerde op een toneelstuk van Oscar Wilde.[16] Het aanbod om in Hollywood de hoofdrol te spelen in The bride of Frankenstein wees ze in datzelfde jaar gedecideerd af.[17]

 

Menselijke gebreken en snelle auto’s

Mensen uit de filmwereld omschreven toentertijd Helm steevast als stipt en geduldig. Praatjes maken met collega’s behoorde evenwel niet tot haar repertoire.[18]

Iets voor haar scheiding in 1934 werd Helm veroordeeld tot een boete van zeshonderd mark (of een celstraf van zes dagen) wegens roekeloos rijgedrag.[19] In Berlijn was ze namelijk op hoge snelheid tegen een fietser aangereden, met een gecompliceerde beenbreuk voor het slachtoffer als gevolg. Na deze aanrijding scheurde de actrice pijlsnel weg zonder zich ook maar een moment om de gewonde te bekommeren. Een stopteken van een agent werd vervolgens door haar genegeerd. Tegen een dienstmeisje zei ze bij binnenkomst aan een ramp ontsnapt te zijn.[20]

Enkele maanden later schepte ze, wederom in Berlijn, een voetganger. Al deze overtredingen tezamen leverden Helm twee maanden celstraf op. Ze ging meermaals in beroep en maakte er zodoende een slepende rechtszaak van. In april 1935 bekrachtigde evenwel het rechterlijk hof alle eerder uitgesproken vonnissen.[21]

In die periode trad ze voor de tweede keer in het huwelijk, nu met Dr. Hugo Kunheim. Deze miljonair had een fortuin verdiend in de kolenhandel. Ook schijnt hij afkomstig te zijn geweest uit een zeer vooraanstaande familie.[22]

 

De behoefte aan een besloten bestaan

Na haar huwelijksfeest vertrok ze met haar kersverse echtgenoot naar het Zwitserse Ascona. Op deze wijze ontliep ze haar gevangenisstraf. Haar vlucht leverde haar in het prille Derde Rijk een filmverbod op.[23] Dit zal door haar allerminst als een ramp zijn ervaren.

In 1936 beviel ze van haar eerste kind. Drie zouden daarna nog volgen. Haar persoonlijk leven wist ze voorbeeldig af te schermen. Nooit kwam er nog iets negatiefs naar buiten. Interviews over haar vroegere leven als actrice stond ze nimmer toe. Slechts één journalist mocht ooit eens met haar praten, maar louter en alleen over mode.

Haar huwelijk duurde meer dan vijftig jaar. In 1986 overleed haar echtgenoot. Tien jaar later verwisselde ook Helm het tijdelijke met het eeuwige. Ze werd naast haar man begraven op het kerkhof van Ascona, de plaats waar ze altijd was blijven wonen.

Haar al eerder aangehaalde opmerking dat ze liever huisvrouw was, is een blijk van haar traditionele verlangens. Of ze aldus ook rebelleerde tegen de ambities en maatschappelijke gerichtheid van haar moeder, valt moeilijk na te gaan. Dat ze allengs weinig zin en betekenis kon toekennen aan haar arbeid, zal voor menigeen zelfs in deze tijd nog zeer herkenbaar zijn.

Vanaf haar dertigste heeft ze een leven geleid dat ze kennelijk ten diepste wenste. Het moet door de rijkdom van haar echtgenoot een uiterst comfortabel bestaan zijn geweest.

Helm was een vrouw die graag haar zin kreeg. De veroordeling tot een celstraf van twee maanden zal ze hebben ervaren als een gruwel. Niettemin wist zij zich uiterst geraffineerd hieraan te onttrekken, zoals een ware vamp betaamt. Het saillante van dit alles is dat momenteel overal op internet valt te lezen dat ze naar Zwitserland vluchtte vanwege haar afkeer voor de nazi’s.[24]

 

 

Brigitte Helm, Sylph Barrett, 2020.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Noten

[1] In deze sf-klassieker speelt ze niet alleen een nogal enigmatische en invoelende vrouw die Maria heet, maar ook een op vernietiging gerichte androïde. Zie: https://www.imdb.com/title/tt0017136/plotsummary; https://www.theneweuropean.co.uk/top-stories/great-european-lives-german-silent-film-actress-brigitte-helm-1-6092745.

[2] D. d’Oliveira, ‘Die Büchse der Pandora. Een onthullende film van de kameleontische Georg Wilhelm Pabst’, Bühne, 13 (najaar 2020). Zie ook: T. Mathews, ‘Nowhere man’, The Guardian, 16 januari 2002: https://www.theguardian.com/film/2002/jan/16/artsfeatures; https://www.dartmouth.edu/~germ43/resources/biographies/pabst-g.html.

[3] Ze stond bij burgerzaken ingeschreven als Brigitte Eva Gisela Schittenhelm. Als actrice ging ze door het leven als Brigitte Helm. Zie https://silentlondon.co.uk/2017/04/08/pandoras-box-1929-louise-brooks-frank-wedekind-jack-the-ripper-censorship/: P. Hutchinson, ‘Pandora’s Box with the lid off!’: Lulu’s misadventures in London (april 2017); http://www.blissfrombygonedays.com/home/2017/7/5/brigitte-helm-the-woman-behind-the-screen-vamp.

[4] D. d’Oliveira, ‘Thea von Harbou en de Duitse expressionistische film’, Bühne, 9 (2018) 77-90.

[5] https://en.wikipedia.org/wiki/UFA_GmbH; https://www.independent.co.uk/news/obituaries/obituary-brigitte-helm-1337656.html.

[6] Helm is allerminst de enige actrice geweest die Lang ervoer als een tiran. Ook Lili Palmer en Marlene Dietrich dachten er zo over. Zie: L. Palmer, Lili lief kind (Haarlem 1975) pagina 134; M. Dietrich, Mijn memoires (Naarden 1993) pagina 175; http://www.doriandoliveiradandyisme.nl/der-blaue-engel-de-dijen-van-dietrich-en-de-heerlijkheden-van-hollywood/; https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Fritz_Lang.

[7] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010236403:mpeg21:a0014; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010012899:mpeg21:a0122; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010660752:mpeg21:a0591.

[8] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010013444:mpeg21:a0274.

[9] http://www.blissfrombygonedays.com/home/2017/7/5/brigitte-helm-the-woman-behind-the-screen-vamp.

[10] https://silentlondon.co.uk/2017/04/08/pandoras-box-1929-louise-brooks-frank-wedekind-jack-the-ripper-censorship/: P. Hutchinson, ‘Pandora’s Box with the lid off!’: Lulu’s misadventures in London (april 20217).

[11] L. Brooks, ‘Pabst and Lulu’, Lulu in Hollywood (New York 1982) pagina 96.

[12] http://www.doriandoliveiradandyisme.nl/der-blaue-engel-de-dijen-van-dietrich-en-de-heerlijkheden-van-hollywood/.

[13] Filmhistorici zoals Barry Paris en Thomas Elsaesser glijden zonder enig teken van twijfel mee in het verhaal van Brooks. Deze razend attractieve flappergirl vermeldt verder geen andere bronnen om haar statement te schragen. Ook Herring laat dit trouwens na. Zie L. Brooks, ‘Pabst and Lulu’, Lulu in Hollywood (New York 1982) pagina 96; http://www.psykickgirl.com/lulu/pandl.html.

[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Henrik_Galeen.

[15] https://de.wikipedia.org/wiki/Die_Insel_(1934); https://en.wikipedia.org/wiki/Hans_Steinhoff.

[16] Deze Duitse film was getiteld Ein idealer Gatte. Zie: https://www.imdb.com/title/tt0026518/.

[17] Uiteindelijk ging deze rol naar Elsa Lanchester. Zie https://recordatio.nl/2016/11/13/metropolis-fritz-lang-1927/; https://en.wikipedia.org/wiki/Bride_of_Frankenstein.

[18] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010012899:mpeg21:a0122.

[19] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMKB08:000109698:mpeg21:a0034; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMWFA01:000277023:mpeg21:a00048.

[20] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMWFA01:000277023:mpeg21:a00048.

[21] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010932170:mpeg21:a0109. https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMRANM02:000033381:mpeg21:a0028.

[22] In diverse artikelen op internet valt te lezen dat haar echtgenoot joodse voorouders had. Ik heb dit echter niet onderzocht, dus kan hierover niets zinnigs zeggen. Zie: https://www.theneweuropean.co.uk/top-stories/great-european-lives-german-silent-film-actress-brigitte-helm-1-6092745; http://www.foundagrave.com/grave/brigitte-helm/; https://www.wamc.org/post/rob-edelman-germansand-jewsand-brigitte-helm.

[23] https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010237287:mpeg21:a0222.

[24] https://www.wamc.org/post/rob-edelman-germansand-jewsand-brigitte-helm; https://en.wikipedia.org/wiki/Brigitte_Helm; https://www.nytimes.com/1996/06/14/arts/brigitte-helm-88-cool-star-of-fritz-lang-s-metropolis.html.

 

Brigitte Helm, Sylph Barrett, 2020.
Reacties zijn gesloten.